Οι εκλογικές μάζες

Οι εκλογικές μάζες, δηλαδή οι ομάδες που καλούνται να εκλέξουν τους τιτλούχους κόποιων υππρεσιών, είναι μάζες ετερογενείς· όμως, καθώς δεν δρουν παρά μόνο με ένα καθορισμένο τρόπο: επιλέγουν ανόμεσα σε διάφορους υποψηφίους, δεν μπορούμε να παρατηρήσουμε σε αυτές παρά κάποιους από τους χαρακτήρες που περιγράψαμε προηγουμένως. Αυτοί που εκδηλώνουν κυρίως είναι η ασθενής ικανότητα για συλλογισμό, η απουσία κριτικού πνεύματος, η οξυθυμία, η ευπιστία και η υπεραπλoύστευσn. Ανακαλύπτουμε επίσης στις αποφάσεις τους την επιρροή των καθοδηγητών και το ρόλο των παραγόντων που απαριθμήσαμε προηγουμένως: τη διαβεβαίωση, την επανάληψη, το κύρος και τη μετόδoσn.
Ας διερευνήσουμε πώς τις παρασύρει κανείς. Με μεθόδους που πετυχαίνουν με τον καλύτερο τρόπο, θα συναχθεί καθαρά η ψυχολογία τους.
Η πρώτη από τις ιδιότnτες πoυ πρέπει να έχει ο υποψήφιος είναι το κύρος. Το προσωπικό κύρος δεν μπορεί να αντικατασταθεί παρά από αυτό της ισχύος. Το ταλέντο, η ίδια η ευφυία, δεν είναι στοιχεία επιτυχίας. Αυτή η ανάγκη του υποψηφίου να περιβάλλεται με κύρος, να μπορεί επομένως να επιβληθεί δίχως αμφισβήτηση, είναι κεφαλαιώδης. Αν οι ψηφοφόροι, που αποτελούνται κυρίως από εργάτες και χωρικούς, επιλέγουν τόσο σπάνια έναν από τους δικούς τους για να τους αντιπροσωπεύσει, είναι γιατί οι προσωπικότητες που βγαίνουν από τις τάξεις τους δεν έχουν γι’ αυτούς κανένα κύρος. Δεν διορίζουν ποτέ έναν όμοιό τους παρά για λόγους δευτερεύοντες, για να αντισταθούν για παράδειγμα σε ένα υψηλό πρόσωπο, σε ένα ισχυρό αφεντικό, υπό την εξάρτηση του οποίου βρίσκεται καθημερινά ο ψηφοφόρος, και του οποίου έχει έτσι την ψευδαίσθηση ότι γίνεται για λίγο ο κύριος.
Όμως το απόκτημα του κύρους δεν αρκεί για να εξασφαλίσει την επιτυχiα στον υποψήφιο. Ο ψηφοφόρος χαίρεται πολύ να βλέπει να κολακεύουν τις λαχτάρες του και τις κενοδοξίες του. Ο υποψήφιος πρέπει να τον φορτώσει με υπερβολικές κολακείες, να μη διστάσει να του δώσει τις πιο απίστευτες υποοχέσεις. Μπροστά σε εργάτες δεν θα μπορούσε παρά να στιγματίσει και να προσβάλει πολύ τα αφεντικά τους. Όσο για τον αντίθετο υποψήφιο, θα επιχειρήσει να τον συντρίψει κατοχυρώνοντας με τη διαβεβαίωση, την επανάληψη και τη μετάδοση ότι είναι ο τελευταίος των αγυρτών, και ότι κανένας δεν αγνοεί ότι έχει διαπράξει πολλά εγκλήματα. Είναι ανώφελο, εννοείται, να ψάξει οποιοδήποτε πρόσχημα απόδειξης. Αν ο αντίπαλος δεν γνωρίζει καλά την ψυχολογία των μαζών, θα προσπαθήσει να δικαιολογηθεί με επιχειρήματα, αντί να απαντήσει απλώς στις συκοφαντικές διαβεβαιώσεις με άλλες διαβεβαιώσεις το ίδιο συκοφαντικές και δεν θα έχει από εκείνη τη στιγμή καμιά πιθανότητα να επικρατήσει.
Το γραπτό πρόγραμμα του υποψηφίου δεν πρέπει να είναι πολύ κατηγορηματικό, γιατί οι αντίπαλοί του θα μπορούσαν να του το αντιτάξουν αργότερα. Όμως το προφορικό του πρόγραμμα θα μπορούσε να είναι υπερβολικά άμετρο. Μπορεί να υποσχεθεί άφοβα τις πιο σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Για το παρόν αυτές οι υπερβολές έχουν πολύ καλά αποτελέσματα, και για το μέλλον δεν δεσμεύουν σε τίποτα. Ο ψηφοφόρος δεν ενδιαφέρεται καθόλου πράγματι, στη συνέχεια, να μάθει αν ο εκλεγμένος ακολούθησε την ομολογία πίστης που επευφημήθηκε, και εξαιτίας της οποίας, υποτίθεται, έλαβε χώρα η εκλογή.
Αναγνωρίζουμε εδώ όλους τους παράγοντες πειθούς που περιγράψαμε πιο πάνω. Θα τους ξαναβρούμε ακόμα στην επίδραση των λέξεων και των τύπων, των οποίων δείξαμε ήδη  ισχυρή εξουσία. Ο ρήτορας που ξέρει να τους χειρίζεται οδηγεί τις μάζες κατά βούληση. Τέτοιες εκφράσεις όπως: το αισχρό κεφάλαιο, οι άθλιοι εκμεταλλευrές, ο αξιοθαύμαστος εργάτης, η κοινωνικοποίηση των αγαθών κ.λπ, προκαλούν πάντα το ίδιο αποτέλεσμα, αν και ήδη είναι λίγο φθαρμένες. Όμως ο υποψήφιος που μπορεί να ανακαλύψει μια καινούργια φόρμουλα, στερημένη μάλιστα ακριβούς σημασίας, και κατά συνέπεια εφαρμόσιμη στιςmο διαφορετικές εμπνεύσεις, έχει μια αλάνθαστη επιτυχία.
Όσο για την επίδραση που οι συλλογισμοί θα μπορούσαν να ασκήσουν στο πνεύμα των ψηφοφόρων, θα έπρεπε να μην είχαμε διαβάσει ποτέ τα πρακτικά ενός εκλογικού συνεδρίου για να μην είμαστε κατηγορηματικοί σε αυτό το θέμα. Εκεί ανταλλάσσoυν διαβεβαιώσεις, ύβρεις, ενίοτε βίαια κτυπήματα, ποτέ λόγους. Αν επιβάλλεται ησυχία μια στιγμή, είναι που ένας παριστάμενος με δύσκολο χαρακτήρα αναγγέλλει ότι πρόκειται να θέσει στον υποψήφιο ένα από αυτά τα ενοχλητικά ερωτήματα που διασκεδάζουν πάντα το ακροατήριο. Όμως η ικανοποίηση των αντιπολιτευομένων δεν διαρκεί πολύ, γιατί, η φωνή αυτού που μίλησε τελευταίος, σε λίγο καλύmεται από τα ουρλιαχτά των αντιπάλων.
Αυτή είναι η ψυχoλoγία των εκλογικών μαζών. Είναι ταυτόσημη με αυτή των άλλων μαζών. Ούτε καλύτερη ούτε χειρότερη. Δε θα αντλήσω λοιπόν, από τα προηγούμενα, κανένα συμπέρασμα εναντίον της καθολικής ψήφου. Αν είχα να αποφασίσω για την τύχη της, θα τη διατηρούσα όπως είναι για λόγους πρακτικούς, που απορρέουν ακριβώς από τη μελέτη μας πάνω στην ψυχoλoγία των μαζών, και τους οποίους θα εκθέσω, αφού κατ αρχάς εκθέσω τα μειονεκτήματά της.
Τα μειονεκτήματα της καθολικής ψήφου είναι σαφώς πολύ ορατά για να παραγνωρίζονται. Δεν θα μπορούσε κάποιος να αμφισβητήσει ότι οι πολιτισμοί υπήρξαν το έργο μιας μικρής μειοψηφίας ανώτερων πνευμάτων, που συνιστούσαν την κορυφή μιας πυραμίδας της οποίας τα επίπεδα, τα οποία πλαταίνουν όσο λιγοστεύει η πνευματική αξία, αντιπροσωπεύουν τα βαθιά στρώματα ενός έθνους. Το μεγαλείο ενός πολιτισμού δεν μπορεί βεβαίως να εξαρτάται από την ψήφο στοιχείων κατώτερων, που αντιπροσωπεύουν απλώς την πλειοψηφία. Δίχως αμφιβολία, επίσης, οι ψήφοι των μαζών είναι συχνά πολύ επικίνδυνες. Ήδη μας έχουν στοιχίσει πολλές εισβολές και, με την επικράτηση του Σοσιαλισμού, τα ονειροπολήματα της λαϊκής κυριαρχίας θα μας στοιχίσουν σίγουρα πολύ πιο ακριβά ακόμα.
Όμως αυτές οι αντιρρήσεις, θεωρητικά άριστες, χάνουν πρακτικά όλη τη δύναμή τους, αν θυμηθούμε την ακατανίκητη δύναμη των ιδεών που μεταμορφώθηκαν σε δόγματα. Το δόγμα της κυριαρχίας των μαζών είναι, από φιλοσοφική άποψη, τόσο λίγο υπερασπίσιμο, όσο και τα θρησκευτικά δόγματα του Μεσαίωνα, αλλά έχει σήμερα την απόλυτη δύναμη. Είναι λοιπόν τόσο απρόσβλητο, όσο υπήρξαν στο παρελθόν οι θρησκευτικές μας ιδέες. Υποθέστε ότι ένας ελεύθερος σύγχρονος στοχαστής μεταφέρεται με μια μαγική δύναμη μέσα στον Μεσαίωνα. Πιστεύετε ότι, απέναντι στην κυριαρχική δύναμη των θρησκευτικών ιδεών που βασίλευαν τότε, θα επιχειρούσε να τις πολεμήσει; Αν έπεφτε στα χέρια ενός δικαστή που θα ήθελε να τον κάψει, με την κατηγορία ότι έχει συνάψει μια συμφωνία με τον Διάβολο, ή ότι συχνάζει στη νυχτερινή σύναξη των μάγων, θα σκεφτόταν να αμφισβπτήσει την ύπαρξη του Διαβόλου και της σύναξης των μάγων; Δεν αμφισβητούμε πια περισσότερο τις πεποιθήσεις των μαζών απ’ ό,τι τους κυκλώνες. Το δόγμα της καθολικής ψήφου διαθέτει σήμερα τη δύναμη που είχαν άλλοτε τα χριστιανικά δόγματα. Ρήτορες και συγγραφείς μιλούν γι’ αυτό με ένα σεβασμό και με κολακείες που δεν γνώρισε ούτε ο Λουδοβίκος ΙΔ’. Πρέπει, λοιπόν, να φερθούμε σε σχέση με αυτό, όπως φερόμαστε σε σχέση με όλα τα θρησκευτικά δόγματα. Μόνο ο χρόνος επιδρά πάνω τους.
Αν προσπαθούσατε να κλονίσετε αυτό το δόγμα, θα ήταν τόσο περισσότερο ανώφελο, όσο αυτό έχει προφανείς Λόγoυς υπέρ του: «Στην εποχή της ισότητας», λέει ορθά ο Tocqυeville, «οι άνθρωποι δεν έχουν καμιά εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλο εξαιτίας της ομοιότητάς τους. Όμως, η ίδια αυτή ομοιότητα, τους δίνει μια εμπιστοσύνη σχεδόν απεριόριστη στην κρίση του κοινού  γιατί δεν τους φαίνεται πιθανό, μια που έχουν όλοι παρόμοια φώτα, η αλήθεια να μη βρίσκεται στην πλευρά της πλειοψηφίας».
Πρέπει να υποθέσουμε τώρα ότι μια ψήφος περιορισμένη – περιορισμένη στις δυνατότητες αν θέλετε – θα καλυτέρευε την ψήφο των μαζών; Δεν θα μπορούσα να το δεχτώ ούτε στιγμή, και αυτό για τους λόγους, που επεσήμανα πιο πάνω, της διανοητικής κατωτερότητας όλων των ομάδων, όποια και αν μπορεί να είναι η σύνθεσή τους. Στη μάζα, το επαναλαμβάνω, οι άνθρωποι εξομοιώνονται πάντα, και, πάνω σε γενικά ζητήματα, η ψήφος σαράντα ακαδημαϊκών δεν είναι καλύτερη από αυτή σαράντα υδροφόρων. Δεν πιστεύω ότι οποιαδήποτε από τις ψήφους, για τις οποίες τόσο κατηγορούν την καθολική ψήφο, η παλινόρθωση της μοναρχίας, για παράδειγμα, θα διέφερε με ψηφοφόρους στρατολογημένους αποκλειστικά μεταξύ των επιστημόνων και των μορφωμένων. Το γεγονός, για ένα άτομο, να ξέρει ελληνικά ή μαθηματικά, να είναι αρχιτέκτονας, κτηνίατρος, γιατρός ή δικnγόρoς, δεν το προικίζει, πάνω στα συναισθnματικά ζητήματα, με ιδιαίτερη διαύγεια. Όλοι οι οικονομολόγοι μας είναι άνθρωποι πεπαιδευμένοι, καθηγητές και ακαδημαϊκοί ως επί το πλείστον. Υπάρχει έστω και ένα γενικό ζήτnμα, το προστατευτικό σύστnμα για παράδειγμα, που να τους βρήκε σύμφωνους; Μπροστά σε κοινωνικά προβλήματα, γεμάτα από πολλαπλά άγνωστα σημεία και κυριαρχούμενα από τη μυστική λογική ή τη συναισθηματική λογική, όλες οι αμάθειες εξομοιώνονται.
Αν, λοιπόν, άνθρωποι παραφορτωμένοι με επιστήμη αποτελούσαν μόνοι τους το εκλογικό σώμα, οι ψήφοι τους δεν θα ήταν καλύτερες από τις σημερινές. Θα οδηγούνταν κυρίως από τα αισθήματα τους και το πνεύμα του κόμματος τους. Δεν θα είχαμε λιγότερο κανένα από τα σημερινά προβλήματα, και σίγουρα θα είχαμε περισσότερο τη βαριά τυραννία των καστών.
Περιορισμένη ή γενική, είτε έχει ενσκήψει σε μια χώρα δημοκρατική είτε σε μια χώρα μοναρχική, εφαρμοσμένη στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία ή στην Ισπανία, η ψήφος των μαζών είναι παντού όμοια, και εκφράζει συχνά τις επιθυμίες και τις ασυνείδητες ανάγκες της φυλής. Ο μέσος όρος των εκλεγμένων αντιπροσωπεύει για κάθε έθνος τη μέση ψυχή της φυλής του. Από τη μια γενιά στην άλλη, την ξαναβρίσκουμε σχεδόν ταυτόσημη. Κι έτσι, μια φορά ακόμα, ξαναπέφτουμε πάνω σε αυτή τη θεμελιώδη ιδέα της φυλής, που ήδη τη συναντήσαμε τόσο συχνά, και πάνω σε αυτή την άλλη, που παράγεται από την πρώτη: ότι θεσμοί και κυβερνήσεις παίζουν ένα πολύ μικρό ρόλο μέσα στη ζωή των λαών. Αυτοί οι τελευταίοι οδηγούνται κυρίως από την ψυχή της φυλής τους, δηλαδή από τα προγονικά κατάλοιπα, των οποίων αυτή η ψυχή είναι η σύνοψη. Η φυλή και οι επιπλοκές των καθημερινών αναγκών, αυτοί είναι οι μυστnριώδεις κύριοι που ορίζουν τις τύχες μας.